โภชนาการเพื่อสุขภาพผู้สูงอายุ (ทั้งทานปกติและให้อาหารทางสายยาง)

โภชนาการเพื่อสุขภาพผู้สูงอายุ : สำหรับทานอาหารปกติ และทานทางสายยาง

การให้โภชนาการที่เหมาะสมเป็นหัวใจสำคัญในการดูแลผู้สูงอายุ เพราะการเปลี่ยนแปลงทั้งร่างกายและระบบย่อยอาหารอาจทำให้ได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ หรือกรณีบางรายต้องให้อาหารทางสายยาง (Enteral Feeding) เพื่อความปลอดภัยและเพียงพอของพลังงานและสารอาหาร บทความนี้จะครอบคลุมแนวทางโภชนาการทั้งสองรูปแบบ

ทำไม ? โภชนาการจึงสำคัญสำหรับผู้สูงอายุ

• ลดการสูญเสียมวลกล้ามเนื้อ : เมื่ออายุมากขึ้น เกิด sarcopenia (ภาวะกล้ามเนื้อลีบ) ง่ายขึ้น จึงต้องเน้นโปรตีนคุณภาพสูง
• เสริมภูมิคุ้มกัน : วิตามินและแร่ธาตุบางชนิด (เช่น วิตามิน D, C, สังกะสี) ช่วยให้เชื้อโรคไม่ลุกลาม
• ควบคุมโรคเรื้อรัง : ผู้สูงอายุมักมีเบาหวาน ความดัน ไขมันในเลือดสูง จึงต้องปรับสัดส่วนคาร์บและไขมันให้เหมาะสม

โภชนาการสำหรับผู้สูงอายุที่ทานอาหารปกติ

พลังงานและสารอาหารหลัก

• พลังงาน : 25–30 kcal/กก. ต่อวัน (ปรับตามกิจกรรม หากเคลื่อนไหวน้อยอาจลดเหลือ 20 kcal/กก.)
• โปรตีน : 1.0–1.2 กรัม/กก. ต่อวัน (กรณีมีแผลกดทับหรือฟื้นฟูเพิ่มเป็น 1.2–1.5 กรัม)
• คาร์โบไฮเดรต : 50–60% ของพลังงานรวม (เลือกธัญพืชเต็มเมล็ด ผักผลไม้)
• ไขมัน : 20–30% ของพลังงานรวม (เน้นไขมันดีจากปลาทะเล ถั่ว เมล็ดพืช)

เมนูตัวอย่าง

มื้ออาหาร	อาหารหลัก	เครื่องเคียง & ผัก
เช้า	ข้าวกล้องต้ม ไข่ลวก	ผักต้มรวม นมถั่วเหลือง
กลางวัน	ข้าวสวย ½ จาน ปลานึ่ง	แกงจืดเต้าหู้สาหร่าย สลัดผักน้ำใส
เย็น	โจ๊กข้าวโอ๊ตหมูสับใส่ผัก	ไข่ตุ๋น ผักลวกจิ้มน้ำพริก

โภชนาการสำหรับผู้สูงอายุที่ให้อาหารทางสายยาง (Enteral Feeding)

อาการทางสายยาง เหมาะกับ ?

• ผู้มีภาวะกลืนลำบาก มีเสี่ยงสำลัก
• สภาวะสมองหรือระบบประสาทผิดปกติ (อัลไซเมอร์ขั้นรุนแรง สโตรก เป็นต้น)
• ต้องพักฟื้นในโรงพยาบาลระยะยาว
• มะเร็งเกี่ยวกับช่องคอ ไม่สามารถทานอาหารปกติได้

ประเภทสูตรอาหารทางสายยาง

สูตรทั่วไป (Polymeric)

มีโปรตีน ไขมัน คาร์โบครบถ้วน เหมาะกับผู้ที่ระบบย่อยยังทำงานได้ดี

สูตรกึ่งย่อย (Oligomeric/Peptide-based)

โปรตีนแบ่งเป็นเปปไทด์สั้น ไขมันชนิด MCT ช่วยลดภาระย่อย

สูตรสูตรพิเศษ (Disease-specific)

สำหรับโรคไต เบาหวาน หรือละลายไขมันสูง

วิธีคำนวณและให้สารอาหาร

• พลังงาน: 25–30 kcal/กก. ต่อวัน
• โปรตีน: 1.0–1.5 กรัม/กก. ต่อวัน ขึ้นกับสภาพผู้ป่วย
• อัตราการไหล (Rate): เริ่มจาก 20–30 ml/ชม. ค่อยๆ เพิ่มจนถึงเป้าหมาย หากทนได้ดี

การดูแลและติดตาม

• สังเกตอาการ: จุกเสียด แน่นท้อง ท้องเสีย ต้องปรับสูตรหรืออัตราไหล
• ความสะอาด: ล้างสายยางก่อน–หลังใช้ด้วยน้ำสตีลฯ เพื่อป้องกันเชื้อโรค
• ประเมินค่าเลือด: โปรตีน เกลือแร่ น้ำตาล เพื่อปรับสัดส่วน

เคล็ดลับการดูแลเพิ่มเติม

• กระตุ้นน้ำดื่ม : ใช้น้ำผสมผงเกลือแร่หรือน้ำซุปใส (สำหรับทานปกติ)
• เสริมวิตามิน/แร่ธาตุ : กรณีทานน้อย ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้
• หมุนเวียนท่าให้สายยาง : ป้องกันแผลกดทับและการระคายเคือง
• ประสานทีมสหวิชาชีพ : นักโภชนาการ พยาบาลกายภาพ ร่วมประเมินและปรับแผนโภชนาการ

ให้โภชนาการที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุ ไม่ว่าจะทานอาหารปกติหรือทางสายยาง จะช่วยยืดอายุการใช้งานของร่างกาย เสริมภูมิคุ้มกัน และป้องกันโรคเรื้อรัง ควรประเมินสภาพร่างกาย และปรับสัดส่วนสารอาหารตามระยะฟื้นฟู เพื่อให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีที่สุด

“โภชนาการดี คือกุญแจสู่ชีวิตยืนยาวและสุขภาพแข็งแรง”